Rodzina na pierwszej linii frontu. Z miłości czy z obowiązku – raport o opiece nieformalnej w Polsce

04 czerwca 2025

Ponad jedna trzecia Polaków (37%) zna osobę, która na co dzień opiekuje się przewlekle chorym bliskim. Niemal co piąty sam pełnił tę rolę w ostatnich pięciu latach – najczęściej w pojedynkę^[1]. Dane z raportu zrealizowanego w ramach 10-lecia kampanii "Żywienie medyczne – Twoje posiłki w walce z chorobą" pokazują jasno: opieka nad chorym to jedno z najpoważniejszych wyzwań społecznych w Polsce.

Już dziś osoby po 65. roku życia stanowią ponad 20% populacji – to ponad 7,5 mln ludzi, dwa razy więcej niż trzy dekady temu^[2]. Starzejące się społeczeństwo to jedno. W Polsce rośnie też liczba osób zmagających się z poważnymi chorobami – rocznie diagnozuje się ponad 181 tys. nowych przypadków nowotworów^[3]. Jak informuje Polskie Towarzystwo Neurologiczne – w ciągu swojego życia co trzeci Polak zachoruje na chorobę układu nerwowego^[4]. Kto zatem wspiera osoby starsze i chore? Najnowszy raport pokazuje, że to najczęściej kobiety (56%), głównie mieszkańcy wsi (41%), sprawują codzienną opiekę nad chorym członkiem rodziny – ponad połowa ich podopiecznych (57%) ma powyżej 70 lat. Najczęściej opiekunem zostaje córka lub syn chorego (34%), rzadziej wnuk (20%) albo rodzic (17%). Pomoc dla opiekuna, jeśli w ogóle się pojawia, pochodzi głównie od partnera (38%), rodzeństwa (36%) lub rodziców (30%). Aż 16% badanych deklaruje, że opiekę sprawuje całkowicie samodzielnie. Opiekunowie średnio przez ponad trzy lata wspierają swoich bliskich, często w domu, bez przeszkolenia, a co więcej – bez przerw i nierzadko łącząc opiekę z pracą zawodową.

Znaczenie żywienia

Zarówno osoby chore, jak i starsze zmagają się z brakiem apetytu, a warto podkreślić, że organizm w trakcie choroby czy rekonwalescencji ma większe zapotrzebowanie na składniki odżywcze, zwłaszcza białko. To, co i ile jemy w trakcie choroby oraz rekonwalescencji ma ogromne znaczenie dla całego procesu dochodzenia do zdrowia. Dlatego w przypadku, gdy tradycyjna dieta nie jest wystarczająca do pokrycia, często zwiększonych na skutek choroby potrzeb organizmu, lekarz może zalecić żywienie medyczne. Specjalistyczne preparaty odżywcze w formie doustnej dostarczają dużą ilość energii i składników odżywczych. Z raportu wynika, że ponad połowa opiekunów miała doświadczenie ze stosowaniem żywienia medycznego, a 58% spośród nich, nadal regularnie je stosuje u swoich podopiecznych. Widoczne efekty, które deklarują to m.in. poprawa masy ciała (34%), wzrost energii (33%) i lepsze samopoczucie chorego (32%).

- Właściwe żywienie wspiera proces leczenia i rekonwalescencji – dostarczenie odpowiedniej ilości kalorii, białka i mikroelementów jest ważne dla prawidłowej pracy układu odpornościowego i sprzyja szybszej regeneracji – podkreśla Magdalena Siuda-Strzelińska, dietetyk kliniczny współpracujący z Fundacją Nutricia. – Żywienie medyczne to także realne wsparcie dla opiekuna, który zyskuje poczucie, że zapewnia choremu to, czego on naprawdę potrzebuje. Pacjent w lepszym stanie odżywienia ma większą szansę na dobrą tolerancję leczenia, niższe ryzyko powikłań, a to w pewnym stopniu odciąża jego bliskich – dodaje.

Czy wspierający otrzymują wsparcie?

Raport pokazuje także zmiany, jakie zaszły od 2018 roku, od jednego z poprzednich badań przeprowadzanych przez Fundację^[5]. Mimo rosnącej świadomości, opiekunowie zostają bez pomocy – obecnie niemal połowa opiekunów deklaruje, że nie korzysta z żadnego wsparcia. Wiele osób powstrzymuje wstyd lub obawa przed oceną, mimo że realnie potrzebują pomocy.

– Osoby towarzyszące choremu cierpią inaczej niż sam pacjent, ale równie głęboko. Towarzyszy im ogromna bezradność – mówi psychoonkolożka Adrianna Sobol – Nikt z nas nie będzie dobrym opiekunem, jeśli najpierw nie zadba o siebie. Tłumienie emocji prowadzi do narastającego stresu, osamotnienia i wypalenia.

Z raportu wynika, że dla wielu opiekunów ważne jest przede wszystkim wsparcie emocjonalne – poczucie, że nie są sami (66%), możliwość rozmowy (61%) i wspólnego spędzania czasu (62%). W codziennej opiece najbardziej potrzebują kogoś, kto mógłby ich czasem zastąpić (33%), pomocy przy obowiązkach (26%) oraz przestrzeni do rozmowy (26%). Wśród osób korzystających z pomocy fundacji wspierających pacjentów, 84% pozytywnie ocenia konkretne działania wspierające opiekunów, a 57% podkreśla znaczenie organizacji w zwracaniu uwagi na ich sytuację i potrzebę systemowych zmian^[6].

Dziesięć lat kampanii i zobowiązanie na przyszłość

Raport Fundacji Nutricia to także podsumowanie dekady kampanii "Żywienie medyczne – Twoje posiłki w walce z chorobą". Od 10 lat w ramach kampanii prowadzone są działania edukacyjne i wspierające na rzecz pacjentów i ich opiekunów z zakresu roli żywienia medycznego jako integralnego elementu procesu terapeutycznego.

– Dziesięć lat temu temat żywienia medycznego dopiero przebijał się do świadomości społecznej. Już wtedy wiedzieliśmy, jak ważne jest wsparcie żywieniowe pacjentów i ich bliskich, dlatego zaczęliśmy edukować społeczeństwo o tym, że odpowiednie żywienie stanowi integralną część leczenia i rekonwalescencji – podsumowuje Anna Cywińska, prezes Fundacji Nutricia. – Nasza kampania dotarła do tysięcy rodzin, pomogła zwiększyć świadomość i zmienić podejście do opieki. Jednak jubileusz 10-lecia to nie tylko powód do dumy, ale przede wszystkim zobowiązanie. Starzejące się społeczeństwo i narastające trudności opiekunów pokazują, że nasze działania są potrzebne bardziej niż kiedykolwiek.

[1] "Opiekunowie i osoby bliskie chorych", Raport badawczy zrealizowany 4.04.2025-17.04.2025 r. przez agencję badawczą SW Research na zlecenie Fundacji Nutricia, na bazie 529 ankiet CAWI z opiekunami/osobami bliskimi chorych onkologicznie, neurologicznie, po hospitalizacji i osobami starszymi. Na próbę omnibusową złożyło się 1009 wywiadów CAWI. [2] Główny Urząd Statystyczny, Sytuacja osób starszych w Polsce w 2023 r., Urząd Statystyczny w Białymstoku, Warszawa–Białystok 2024. [3] Narodowy Instytut Onkologii im. Jana Pawła II w Łodzi Jana Pawła II w Łodzi Jana Pawła II w Łodzi Jana Pawła II w Łodzi Jana Pawła II w Łodzi Jana Pawła II w Łodzi Jana Pawła II w Łodzi Jana Pawła II w Narodowym Instytucie Onkologii w Łodzi Sobczak Jana Pawła II Stanisława Staszica w Warszawie. Jana Pawła II Jana Pawła II Jana Pawła II Jana Pawła II Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Nowotwory złośliwe w Polsce w 2022 roku, Krajowy Rejestr Nowotworów, Warszawa 2023. [4] Polskie Towarzystwo Neurologiczne, Co trzeci Polak zachoruje na chorobę układu nerwowego, Leksykon Lekarza, 14 lutego 2023, [online], https://leksykon.com.pl/polskie-towarzystwo-neurologiczne-co-trzeci-polak-zachoruje-na-chorobe-ukladu-nerwowego-115285-artykul.html, dostęp: 29.05.2025. [5] "Opiekunowie osób chorych neurologicznie i onkologicznie", Raport badawczy zrealizowany 23.02-05.03.2018 r. przez agencję SW RESEARCH. [6] "Opiekunowie i osoby bliskie chorych", Raport badawczy zrealizowany 4.04.2025-17.04.2025 r. przez agencję SW RESEARCH.

Kampania edukacyjna "Żywienie medyczne – Twoje posiłki w walce z chorobą" ma na celu budowanie świadomości na temat żywienia medycznego jako integralnego elementu opieki zdrowotnej oraz wsparcie pacjentów i ich opiekunów w procesie leczenia. Od pierwszej edycji zrealizowanej w 2016 działania obejmowały edukację na temat wsparcia żywieniowego w chorobie nowotworowej. W kolejnych latach kampania została poszerzona o aktywności dedykowane neurologii, a także dotyczące żywienia dojelitowego przez specjalny dostęp do przewodu pokarmowego (bezpośrednio do żołądka lub jelita) z uwzględnieniem różnych jednostek chorobowych, w których jest ono stosowane. Inicjatywa została powołana w 2016 roku przez firmę Nutricia. Od V edycji realizowana jest przez Fundację Nutricia. Kampanię od początku powstania wspiera wiele towarzystw naukowych i organizacji pacjentów. www.zywieniemedyczne.pl.

Fundacja Nutricia została powołana w 1996 r. przez firmę Nutricia Polska Sp. z o.o. Od początku swojej działalności Fundacja podnosi świadomość na temat roli żywienia, początkowo angażując się m.in. w edukację żywieniową w okresie 1000 pierwszych dni życia dziecka. Od 2019 r. misją Fundacji Nutricia jest edukacja o roli żywienia na różnych etapach życia człowieka. Swoje działania Fundacja kieruje do dzieci i rodziców, pacjentów oraz ich bliskich, przedstawicieli środowiska medycznego, instytucji publicznych i organizacji pozarządowych. Fundacja prowadzi ogólnopolskie programy edukacyjne, takie jak: "1000 pierwszych dni dla zdrowia" czy kampania "Żywienie medyczne – Twoje posiłki w walce z chorobą". Realizuje także ogólnopolski konkurs grantowy, finansując prowadzenie badań naukowych z zakresu żywienia człowieka. Jest również inicjatorem i koordynatorem programu: "Kierunek – żywienie medyczne" adresowanego do przyszłych pracowników ochrony zdrowia www.fundacjanutricia.pl.