Zbyt duża masa ciała to coraz częstszy problem wśród dzieci i młodzieży w Polsce. Według międzynarodowego badania HBSC nadwaga lub otyłość dotyczy aż 21,7 proc. młodzieży w wieku 11-15 lat w Polsce. Warto zaznaczyć, że w poprzedniej edycji badania (2014 r.) odsetek ten wynosił 19,9 proc. To niepokojące dane, ponieważ coraz powszechniejsza nadwaga i otyłość u dzieci zwiększa ryzyko wystąpienia wielu chorób (m.in. cukrzycy, niewydolności układu krążenia lub astmy) w dorosłym wieku. Czy problemy z nieprawidłową masą ciała to tylko skutek niewłaściwego trybu życia? Odpowiada prof. dr hab. n. med. Janusz Książyk z Centrum Medycznego Damiana.
Raport z „polskiego podwórka”
Walka z nadwagą – dieta podstawowym narzędziem?
Nieprawidłowa masa ciała niemal we wszystkich przypadkach jest spowodowana zaburzeniem bilansu energetycznego. Oznacza to, że do organizmu dostarczane jest zdecydowanie więcej energii w postaci pokarmów niż następnie jesteśmy w stanie spożytkować. Sytuacji nie ułatwia współczesny styl życia – coraz częściej sięgamy po przetworzone produkty, zawierające duże ilości cukrów czy tłuszczów zwierzęcych, rozwój technologii, który sprzyja rezygnacji z jakiejkolwiek aktywności fizycznej czy wreszcie praca siedząca czy stres, który wielokrotnie doprowadza do niekontrolowanego podjadania. Te wszystkie czynniki sprawiają, że w naszym organizmie pojawia się wspomniana nadwyżka energetyczna. Oczywiście, jeżeli raz na jakiś czas przyjmiemy zbyt dużo kalorii nie stanie się nic złego. Przybieranie na wadze to proces, którego bardzo często na początku nawet nie zauważamy.
Prof. dr hab. n. med. Janusz Książyk z Centrum Medycznego Damiana
Jednym z kluczowych błędów dietetycznych u dzieci i młodzieży jest rezygnacja ze śniadania lub spożywanie go w pośpiechu i bez zwracania uwagi na jego jakość. Braki energetyczne są uzupełniane dopiero po powrocie ze szkoły, niejednokrotnie tuż przed snem. Z kolei objadanie się tuż przed udaniem się do łóżka negatywnie wpływa na sen, co przyczynia się do porannej spóźnionej pobudki i rezygnacji z posiłku. Tym samym, błędne koło się zamyka. Drugim istotnym elementem jest fakt, że dzieci i młodzież spożywają niewiele produktów pełnoziarnistych i mlecznych, ryb oraz owoców i warzyw, które są naturalnym źródłem takich mikroelementów i pierwiastków jak: witaminy A,B i D, kwas foliowy, magnes, cynk, potas, błonnik, żelazo czy wapń. Zamiast nich w dietach wielu dzieci i młodzieży obecne są duże ilości słodkich przekąsek i napojów gazowanych. Uczulam również rodziców, aby zwracali uwagę na posiłki, które ich pociechy spożywają poza domem. Bardzo często są to posiłki typu fast food, zawierające dużą ilość kalorycznych składników.
Prof. dr hab. n. med. Janusz Książyk z Centrum Medycznego Damiana
Otyłość – przyczyny, diagnostyka, leczenie
Najczęstszą przyczyną otyłości jest nadmiar dostarczanej do organizmu energii wobec jej wydatku. W przypadku dzieci należy jednak brać pod uwagę jeszcze kilka elementów – genetykę, czynniki psychologiczne, sytuację rodzinną, metabolizm, zaburzenia snu. Czynników wpływających na pojawienie się otyłości wśród dzieci jest wiele. Bardzo istotny jest również element środowiskowy związany najczęściej z rodziną – otyli rodzice mają bardzo często otyłe dzieci. Wobec tego domowe warunki spożywania posiłków – jedzenie w pośpiechu wysokokalorycznych posiłków, brak regularności, zaburzenia wydatkowania energii; odpoczynku i aktywności fizycznej wpływają również na ryzyko wystąpienia otyłości u dzieci. Przesiadywanie przy komputerze zamiast aktywności fizycznej. Możemy doszukiwać się oczywiście hormonalnych przyczyn, które mogą mieć związek z otyłością u dzieci i młodzieży, jednak są to nieliczne przypadki.
Prof. dr hab. n. med. Janusz Książyk z Centrum Medycznego Damiana
Leczenie uzależnione jest w dużej mierze od stopnia otyłości. Aby rozpocząć myślenie o tym, w jaki sposób otoczyć dziecko otyłe opieką medyczną, musimy najpierw poznać źródło otyłości. Tutaj istotne jest m.in. pytanie: czy wiąże się ona np. z patologią ośrodkowego układu nerwowego, przysadki, nadnerczy, choroby nowotworowej czy zespołu Pradera-Williego? Jednak wymienione przyczyny determinują występowanie otyłości u dzieci bardzo rzadko. Najczęstszą przyczyną są nieprawidłowe nawyki żywieniowe i styl życia – brak wydatkowania przyjmowanej w nadmiarze energii. Dlatego początkiem leczenia jest ocenienie stanu odżywiania za pomocą siatek centylowych, a następnie dokonanie wyboru metody leczenia. Dziecko otyłe – czyli takie, które ma powyżej 95-97 centyla masy ciała, wymaga bardziej radykalnych metod postępowania. Te radykalne metody postępowania oznaczają po pierwsze cały zestaw działań psychologicznych, które mają wpłynąć na mentalność dziecka i opiekunów i które mają uświadomić, że nadmiar przyrostu masy tłuszczowej jest ryzykiem zwiększającym możliwość pojawienia się wielu chorób wieku dorosłego – np. chorób sercowo-naczyniowych. Drugim elementem jest oczywiście postępowanie dietetyczne – czyli ustalenie odpowiedniego sposobu racjonalnego żywienia. Oznacza to dostosowanie żywienia do rzeczywistych potrzeb dziecka. Potrzebny jest również udział specjalisty, który potrafi na podstawie masy ciała określić jaki procent masy ciała to tkanka tłuszczowa. Nie ma bowiem żadnego sensu przepisywanie leczenia w odniesieniu do kilogramów masy ciała dziecka otyłego. Ponieważ nie chodzi o to, aby „żywić” tłuszcz już istniejący, więc odnosimy nasze zalecenia do beztłuszczowej masy ciała. zapewniającej oparciu o podstawowy wydatek energetyczny, z uwzględnieniem aktywności fizycznej, tak konstruujemy dietę, aby stopniowo doprowadzać do zmniejszania się masy ciała. Nie jest to zadanie łatwe – wymaga konsekwencji i zaangażowania, zarówno dzieci jak i opiekunów.
Prof. dr hab. n. med. Janusz Książyk z Centrum Medycznego Damiana
