Rozpoznanie nowotworu jamy ustnej to ogromne wyzwanie dla chorego – zarówno emocjonalne, jak i fizyczne. Każdego roku ponad 4 tysiące Polaków słyszy diagnozę złośliwego nowotworu jamy ustnej, a sukces leczenia w dużej mierze zależy od wczesnego wykrycia i odpowiedniej opieki. W trakcie terapii onkologicznej często pojawiają się dokuczliwe problemy w obrębie jamy ustnej: bolesne zmiany, stany zapalne, suchość błony śluzowej czy infekcje. To wszystko może utrudniać codzienne funkcjonowanie – jedzenie, mówienie czy nawet uśmiech.
Dobra wiadomość jest taka, że właściwa higiena jamy ustnej i współpraca z lekarzem dentystą mogą znacznie złagodzić objawy, zwiększyć komfort i zapobiec powikłaniom. Joanna Dziewit, dyplomowana higienistka stomatologiczna, ekspertka współpracująca Pierre Fabre Oral Care, właścielem marek Elgydium i Eludril, wyjaśnia, jak dbać o jamę ustną przed i w trakcie choroby nowotworowej, na co zwracać uwagę oraz gdzie szukać pomocy.
Rola dentysty i higienistki we wczesnym wykrywaniu zmian
Regularne wizyty u lekarza dentysty i higienistki odgrywają kluczową rolę we wczesnym wykrywaniu zmian rakowych w obrębie jamy ustnej. Niestety, wiele przypadków diagnozowanych jest zbyt późno – w stadium zaawansowanym udaje się wyleczyć tylko około 30–40% chorych. Dzieje się tak, ponieważ początkowe objawy często są bagatelizowane lub trudne do samodzielnego zauważenia. Dentysta czy higienistka stomatologiczna podczas rutynowego przeglądu dokładnie ocenia całą jamę ustną: język, dziąsła, policzki, podniebienie, dno jamy ustnej. Dzięki temu jest w stanie rozpoznać ewentualne zmiany i wczesne objawy choroby.
Niepokojące objawy – kiedy zgłosić się do dentysty?
Każdy z nas powinien znać podstawowe symptomy, które mogą wskazywać na rozwijający się nowotwór w jamie ustnej. Na jakie objawy trzeba zwrócić uwagę? Przede wszystkim na wszelkie zmiany, które utrzymują się dłużej niż około 2–3 tygodnie. Należą do nich m.in.:
- owrzodzenia lub ranki, które się nie goją (np. na języku, dziąśle, wewnętrznej stronie policzka)
- białe lub czerwone plamy na błonie śluzowej jamy ustnej. Mogą wyglądać jak białawy nalot, zaczerwieniony obszar lub plamka o nietypowym zabarwieniu
- guzki, zgrubienia lub obrzęki w obrębie jamy ustnej lub na wardze
- przewlekły ból lub drętwienie w ustach, gardle albo uchu bez wyraźnej przyczyny
- trudności w połykaniu, żuciu lub mówieniu oraz nawracająca chrypka
- guzek na szyi (powiększony węzeł chłonny) lub obrzęk okolicy twarzy/szyi.
Ekspertka uspokaja: oczywiście takie objawy nie zawsze oznaczają nowotwór – często mają inne, mniej groźne przyczyny. Jednak tylko lekarz jest w stanie to ocenić. Zasada jest prosta: zmiana, która nie znika w ciągu dwóch tygodni, powinna być skontrolowana. W razie potrzeby dentysta skieruje pacjenta do odpowiedniego specjalisty (np. chirurga szczękowego lub laryngologa) na dalsze badania.
Przygotowanie jamy ustnej przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego
Jeśli wiadomo już, że pacjenta czeka leczenie, warto odpowiednio wcześniej zadbać o odpowiednie przygotowanie. Onkolodzy często zalecają tzw. sanację jamy ustnej przed rozpoczęciem terapii – oznacza to kompleksowe wyleczenie wszystkich problemów stomatologicznych, aby w trakcie leczenia nowotworu unikać dodatkowych powikłań ze strony zębów i dziąseł.
Pierwszym krokiem powinien być przegląd stomatologiczny połączony z wykonaniem pantomogramu (panoramicznego zdjęcia zębów). Na podstawie badania lekarz oceni stan zębów, dziąseł i kości. Następnie przeprowadza się właściwą sanację, czyli:
- wyleczenie wszystkich ubytków próchnicowych
- wymianę nieszczelnych lub wadliwych wypełnień (starych plomb)
- usunięcie złogów nazębnych (kamienia)
- leczenie wszelkich stanów zapalnych.
Specjalista może wykonać również fluoryzację – np. posmaruje zęby preparatem z fluorem lub zaleci stosowanie przed i w trakcie leczenia specjalnej pasty/żelu z wysoką zawartością fluoru. Ma to wzmocnić szkliwo zębów, bo działaniem niepożądanym radioterapii okolic głowy i szyi może być rozwój i nasilenie próchnicy (ślinianki produkują mniej śliny i zęby są bardziej narażone na działanie bakterii próchnicotwórczych).
Codzienna higiena jamy ustnej w trakcie leczenia
Jak mówi Joanna Dziewit: leczenie nowotworu bardzo obciąża cały organizm, a szczególnie błonę śluzową jamy ustnej. Może pojawić się ból i stany zapalne, przez co zwykłe mycie zębów staje się trudniejsze. Niemniej właśnie w tym okresie higiena jamy ustnej jest absolutnie kluczowa – pozwala zapobiec nadkażeniom ran, zmniejsza ryzyko powikłań.
Ekspertka przedstawia praktyczne wskazówki dotyczące codziennej higieny podczas terapii onkologicznej:
- Mycie zębów: staraj się myć zęby po każdym posiłku, przynajmniej 3 razy dziennie (rano, po obiedzie i wieczorem). Używaj przy tym szczoteczki o bardzo miękkim włosiu. Najlepiej sprawdzi się szczoteczka oznaczona jako ultra soft albo specjalna szczoteczka pooperacyjna (chirurgiczna) – ma wyjątkowo delikatne włókna, dzięki czemu nie podrażnia nawet bardzo wrażliwej śluzówki.
- Pasta do zębów: wybierz łagodną pastę z fluorem. Unikaj past wybielających oraz takich, które zawierają silnie działające detergenty (np. laurylosiarczan sodu, czyli SLS) – mogą one dodatkowo podrażniać śluzówkę. Najbezpieczniej postawić na pastę przeznaczoną do wrażliwych zębów. Dobrze jest zaopatrzyć się w specjalistyczne pasty dostępne w aptece.
- Nitkowanie: jest równie ważne, bo pomaga usunąć spomiędzy zębów resztki jedzenia i płytkę nazębną, których szczoteczka nie usuwa. Jednak, gdy śluzówka krwawi i boli – skonsultuj z lekarzem, czy czasowo nie odstąpić od nitkowania, żeby nie prowokować podrażnienia dziąseł i krwawienia.
- Płukanki do ust: płukanie jamy ustnej pełni kilka ról naraz: oczyszcza ją z bakterii i resztek jedzenia, nawilża śluzówki oraz – w zależności od rodzaju płynu - może przyspieszać gojenie i łagodzić ból. Uwaga: unikaj płukanek na bazie alkoholu! - popularne płyny o działaniu odkażającym (zawierające alkohol) mogą bardzo podrażniać i wysuszać jamę ustną. Lepsze będą płyny zawierające chloroheksydynę.
Czego unikać podczas leczenia?
W trakcie leczenia onkologicznego szczególnie ważne jest, by dbać o jamę ustną w sposób delikatny i świadomy. Unikaj agresywnych produktów higienicznych – zrezygnuj z past wybielających, o wysokiej ścieralności czy silnie pieniących się. Zamiast tego sięgaj po łagodne pasty i używaj wyłącznie szczoteczek z miękkim lub bardzo miękkim włosiem. Bezwzględnie należy unikać produktów zawierających alkohol. Silnie wysusza i podrażnia śluzówkę.
Należy także unikać potraw ostrych, kwaśnych, bardzo gorących, twardych lub słonych - mogą drażnić lub fizycznie uszkodzić śluzówkę. Trzeba ograniczyć lub wykluczyć z diety chipsy, cytrusy, orzechy, pomidory czy produkty z ostrymi fragmentami (np. ryby z ośćmi). Nie wolno zapomnieć o cukrze, który w suchym środowisku jamy ustnej sprzyja rozwojowi próchnicy i infekcji grzybiczych – podsumowuje ekspertka Pierre Fabre Oral Care.
